Noty o autorach

Agnieszka Cybal-Michalska

prof. dr hab., dziekan na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, przewodnicząca Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk, wiceprzewodnicząca Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego oraz kierownik Zakładu Socjopedagogicznych Problemów Młodzieży. Jest członkinią zagraniczną Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy. Została wybrana do Rady Doskonałości Naukowej w kadencji 2024–2027. Jej zainteresowania naukowo-badawcze koncentrują się na socjopedagogicznych problemach młodzieży. Złożoność tej tematyki oraz interdyscyplinarny charakter jej ujmowania odzwierciedla aktywność naukowo-badawcza autorki. Bliskie są jej również zagadnienia dotyczące europejskiego wymiaru edukacji oraz ewolucji edukacji w warunkach globalnych. Ukoronowaniem jej dotychczasowych studiów teoretycznych i prac empirycznych, ubogacanych doświadczeniami naukowymi zdobytymi podczas pobytów na Uniwersytecie Londyńskim, Uniwersytecie Amsterdamskim, Uniwersytecie w Sztokholmie, Uniwersytecie Edynburskim i Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, są m.in. publikacje: Orientacje proeuropejskie młodzieży. Stan i potrzeby edukacyjne (Poznań 2001), Tożsamość młodzieży w perspektywie globalnego świata. Studium socjopedagogiczne (Poznań 2006), Młodzież akademicka a kariera zawodowa (Kraków 2013), redakcja naukowa książek: Jednostka, społeczeństwo i edukacja w globalnym świecie (Poznań – Leszno 2006), Tożsamość w kontekście edukacyjnym i społeczno-kulturowym. Między partykularyzmem a uniwersalizmem (Poznań 2011), Młodzież jako przedmiot i podmiot badań pedagogicznych (Poznań 2019). W 2014 roku została odznaczona przez Prezydenta RP Srebrnym Krzyżem Zasługi za wybitne osiągnięcia w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego w Polsce i w działalności na rzecz upowszechniania idei europejskiej, a także Medalem Komisji Edukacji Narodowej. W 2022 roku otrzymała Medal Unii Lubelskiej za wieloletnią pracę dydaktyczno-badawczą i aktywne współdziałanie z lubelskim środowiskiem naukowym z podziękowaniem za cenny wkład w umacnianie relacji polsko-ukraińskich w atmosferze szacunku i otwartości oraz międzynarodową promocję miasta Lublin. W 2023 roku została uhonorowana Medalem Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego za szczególne zasługi w rozwijaniu nauk pedagogicznych oraz popularyzację ich osiągnięć. W tym samym roku otrzymała Medal Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy im K.D. Uszyńskiego za znaczący wkład w rozwój nauk pedagogicznych i oświaty w Rzeczypospolitej Polskiej i na Ukrainie, za wsparcie działań edukacyjnych dzieci i młodzieży z Ukrainy na terenie Polski w czasie wojny w Ukrainie. Czterokrotnie wyróżniona przez JM Rektora UAM nagrodą specjalną I stopnia dla nauczycieli akademickich legitymujących się najwyższym wskaźnikiem efektywności w publikowaniu wysokopunktowanych prac naukowych.


Stefan M. Kwiatkowski

prof. dr hab. dr h. c. multi, kierownik Katedry Pedagogiki Pracy i Andragogiki w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. Był prorektorem (2012–
–2016) i rektorem (2016–2020) tej uczelni, wicedyrektorem Instytutu Nauk Ekonomiczno-Społecznych Politechniki Warszawskiej (1987–1991), dyrektorem Instytutu Badań Edukacyjnych w Warszawie (1993–2007) i przewodniczącym Rady Naukowej w tym instytucie (2010–2017), przewodniczącym Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk (2007–2011; od 2011 roku jest zastępcą przewodniczącego KNP PAN), sekretarzem naukowym Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN (2007), zastępcą przewodniczącego Komitetu Rozwoju Edukacji Narodowej PAN (2012–2014), członkiem Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów (2011–2012). Doktor honoris causa Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie (2010) oraz Narodowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. M.P. Dragomanowa w Kijowie (2017). Od 2003 roku jest członkiem zagranicznym Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy. Piastował stanowisko eksperta Międzynarodowej Organizacji Pracy (1993); był członkiem zespołu doradców European Training Foundation (1997–2006), a także ekspertem Państwowej Komisji Akredytacyjnej (2005–2011). Promotor w 46 przewodach doktorskich, recenzent w 128 przewodach doktorskich i 38 habilitacyjnych oraz w 24 postępowaniach o nadanie tytułu profesora, a także w 5 postępowaniach o nadanie tytułu doktora honoris causa; recenzent 227 projektów badawczych. Jest ekspertem w zakresie kształcenia zawodowego, współautorem modelu czynności poznawczych uczniów oraz metodologii opracowywania standardów kompetencji zawodowych. Autor ponad 680 artykułów, autor, współautor i redaktor naukowy 98 druków zwartych. Kierownik ponad 20 projektów badawczych dotyczących modelowania czynności poznawczych uczniów, standardów kompetencji zawodowych, przywództwa edukacyjnego, zarządzania w systemie oświaty oraz transferu kapitału edukacyjnego. Pełnił funkcję redaktora naczelnego kwartalnika „Edukacja” (2000–2011) i przewodniczącego rady redakcyjnej czasopisma „Pedagogika Pracy” (1991–2009). Od 2015 roku jest przewodniczącym Komitetu Naukowego czasopisma „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”. Został odznaczony: Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1984), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2001), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2008) oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2017). Jest laureatem nagrody Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za całokształt dorobku (2018).


Jolanta Szempruch 

prof. dr hab., kierownik Zakładu Socjologii Edukacji Uniwersytetu Rzeszowskiego, członek Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk, przewodnicząca Sekcji Pedeutologii KNP PAN. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół problematyki socjologii edukacji, zmiany społecznej i edukacyjnej, pedeutologii, teorii szkoły, polityki społecznej i oświatowej. Autorka wielu monografii, artykułów w czasopismach naukowych oraz rozdziałów w pracach zwartych polskich i zagranicznych. Należą do nich m.in. książki: The School and the Teacher in the Period of Change (Kraków 2010); Nauczyciel w warunkach zmiany społecznej i edukacyjnej (Kraków 2012); Pedeutologia. Studium teoretyczno-pragmatyczne (Kraków 2013); Od zapału do wypalenia? Funkcjonowanie nauczycieli w codzienności szkolnej (współautorka J. Synal, Kielce 2017); School Transformation and Social Change (współautorka K. Potyrała, Göttingen 2022); The School and the Teacher Facing the Challenges of the Present and the Future (współautorzy: M.J. Szymański, B. Cieśleńska, K. Potyrała, Göttingen 2023), a także artykuły w czasopismach i rozdziały w publikacjach: Szkoła w społeczeństwie wielokulturowym („Edukacja Międzykulturowa” 2021, nr 2); Problemy kształcenia i doskonalenie nauczycieli w Polsce – w kierunku profesjonalizacji zawodu („Studia BAS” 2022, nr 2); Leadership Styles of Heads of School and Teachers’ Creative Behavior in a Time of Social Change („Leadership and Policy in Schools” 2023, współautorzy: K. Potyrała, J. Smyła, Ł. Tomczyk); Teachers’ Communicative and Interpretative Competence as a Basis for Co-teaching (w: Co-Teaching – Everyday Life or Terra Incognita of Contemporary Education?, eds. B. Pituła, M. Kowalski, Göttingen 2022); The Goals of Modern Education in Changing Society (w: Education – Multiplicity of Meanings, Commonality of Goals, eds. B. Pituła, I. Nowosad, Göttingen 2022). Ponadto jest współredaktorką wielu książek, m.in.: Kultura – edukacja. Ciągłość i tendencje zmian (współredaktorki: M. Wojciechowska, J. Karczewska, Kielce – Kraków 2011); Profilaktyka i terapia z perspektywy współczesnej pedagogiki (współredaktorki: Z. Zbróg, A. Ratajek, Kielce – Kraków 2011); W trosce o nauki pedagogiczne i rozwój polskiej edukacji. Księga jubileuszowa dedykowana prof. Czesławowi Banachowi w 80. rocznicę urodzin (współredaktor M.J. Szymański, Lublin – Kraków 2011); Podmiotowość w edukacji – wymiary i konteksty (współredaktorki: M. Kwaśniewska, A. Szplit, Kielce – Kraków 2011); Nauczyciel i uczeń w przestrzeni edukacyjnej (współredaktorki: E. Zyzik, M. Parlak, Kielce – Kraków 2011); Oblicza wychowania (współredakcja, Kielce – Kraków 2011); Społeczeństwo i zdrowie – wielorakie perspektywy (współredaktorki: J. Kosecka, J. Smyła, Kielce 2018); Nauczyciel wobec wyzwań nowoczesności. Kierunki, koncepcje i dylematy (współredaktorki: A. Ratajek, J. Smyła, Wrocław 2018); Edukacja wobec wyzwań zmieniającego się świata. Diagnozy i projekcje rozwiązań (współredaktorki: J. Smyła, M. Kwaśniewska, Kielce 2021); Wyzwania, dylematy i perspektywy edukacyjne. Konteksty zmian (współredaktorki: J. Smyła, J. Miko-Giedyk, Kielce 2021); „Roczniki Nauk Społecznych” 2023, t. 51, nr 3 (współredakcja tomu z J. Gałkowskim).


Mirosław J. Szymański

prof. dr hab., kierownik Katedry Społecznych Podstaw Rozwoju Oświaty w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, wiceprzewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk i przewodniczący Sekcji Pedagogiki Szkoły KNP PAN. Autor wielu publikacji podejmujących problematykę edukacji. Do najnowszych należą m.in.: Studia i szkice z socjologii edukacji (wyd. 6 popr. i uzup., Warszawa 2012), Socjologia edukacji. Zarys problematyki (Kraków 2013), Edukacyjne problemy współczesności (Kraków – Warszawa 2014), Edukacja w zmieniającym się społeczeństwie (Warszawa 2021); The School and the Teacher Facing the Challenges of the Present and the Future (współautorzy: J. Szempruch, B. Cieśleńska, K. Potyrała, Göttingen 2023). Zainteresowania naukowe: zmiana społeczna a zmiana edukacyjna, przemiany edukacji w Polsce, młodzież w świecie wartości, konstruowanie tożsamości, funkcjonowanie szkolnictwa na terenach wiejskich, społeczne podłoże selekcji szkolnej.

Bogusław Śliwerski

prof. dr hab., kierownik Katedry Teorii Wychowania na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego; doktor honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2014), Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (2016), Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie (2017), Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (2020) i Narodowej Akademii Nauk Pedagogicznych Ukrainy (2019); profesor honorowy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Uniwersytetu Śląskiego; członek The International Board of Tomas Bata University in Zlin. W latach 2011–2019 był przewodniczącym Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, a od 2019 roku jest członkiem Rady Doskonalenia Naukowego. Ostatnio wydał m.in.: Czeska edukacja i myśl społeczna. Studia i szkice pedagogiczne (Łódź 2023); Metody aktywizujące w kształceniu i doskonaleniu pedagogów (Kraków 2022); Kultura rywalizacji i współpracy w szkole (Warszawa 2022); Uwolnić szkołę od systemu klasowo-lekcyjnego (współautor M. Paluch, Kraków 2021); (Kontr-)rewolucja oświatowa. Studium z polityki prawicowych reform edukacyjnych (Łódź 2020); Pedagogika holistyczna. Studium z perspektywy metanauk społecznych (Warszawa 2020); Istota, sens i uwarunkowania (wy)kształcenia (współautorzy: K. Maliszewski, D. Stępkowski, Kraków 2019); Edukacja (w) polityce – polityka (w) edukacji. Inspiracje do badań polityki oświatowej (Kraków 2015); Diagnoza uspołecznienia publicznego szkolnictwa III RP w gorsecie centralizmu (2013). Redaktor naczelny kwartalnika „Studia z Teorii Wychowania”. Zainteresowania naukowe: pedagogika ogólna, filozoficzne i teoretyczne podstawy wychowania, pedagogika porównawcza, pedagogika szkoły wyższej i pedagogika (wczesno)szkolna. Autor bloga: www.sliwerski-pedagog.blogspot.com.

Oficyna Wydawnicza "Impuls"

Wprowadzenie do serii Palące Problemy Edukacji i Pedagogiki
(Maria Dudzikowa , Henryka Kwiatkowska)    

Wprowadzenie
(Stefan M. Kwiatkowski)     

Rozdział I
Kierunki zmian świata – implikacje dla edukacji i nauczyciela
(Jolanta Szempruch)     

Zmiana społeczna    
Cechy współczesnego świata    
Trendy rozwojowe współczesnego świata    
Młode pokolenie w zmieniającym się świecie  
Wyzwania dla edukacji   
Wyzwania dla nauczyciela   
Jak reagować na zmiany?     
Kierunki zmian edukacji i szkoły     

Rozdział II
Nierówności szans edukacyjnych – wciąż aktualny problem oświatowy
(Mirosław J. Szymański)    

Nierówności społeczne     
Stratyfikacja społeczna     
Stratyfikacja społeczna a edukacja     
Przyczyny nierówności    
Społeczne nierówności edukacyjne w Polsce   

Rozdział III
Destrukcja samorządności w ustroju szkolnym III Rzeczypospolitej Polskiej
(Bogusław Śliwerski)       

Wprowadzenie       
Filozofia publiczna Solidarności lat 1980–1981 w polityce oświatowej po 1989 roku    
Porażka demokratyzacji oświaty publicznej     
Empiryczny dowód pozorowania samorządności w szkołach ponadpodstawowych
Założenia metodologiczne badań     
Analiza wyników badań     
Wnioski z badań  
Czy politycy oświatowi potrzebują nauk humanistycznych i społecznych do utrzymania i rozwoju demokracji?     
Możliwe przyczyny kryzysu edukacji na rzecz demokratyzacji oświatowej 
Selektywna dystrybucja prestiżu     
Prognoza   

Rozdział IV
Społeczna odpowiedzialność uczelni. O naukowej misji szkolnictwa wyższego i naukowcach w naukometrycznym spektaklu
(Agnieszka Cybal-Michalska)    

Społeczna i akademicka służebność uczelni   
Naukowa misja szkolnictwa wyższego jako wymiar społecznej odpowiedzialności uniwersytetu    
Ewaluacja jakości działalności naukowej jako naukometryczny spektakl – między autentycznością a grą pozorów  

Bibliografia     
Indeks rzeczowy    
Indeks osób    
Noty o autorach

Wprowadzenie

Stefan M. Kwiatkowski

Zmiany zachodzące we współczesnym świecie charakteryzują się niespotykaną w całej historii ludzkości dynamiką. Obejmują one wszystkie dziedziny życia człowieka, ingerują w istniejący od całych dekad ład społeczny i gospodarczy oraz, co niezwykle istotne, w system wartości. Świat już nie zmienia się liniowo, w sposób przewidywalny. Zmiany coraz częściej mają charakter skokowy, wielorako uwarunkowany. W rezultacie świat nie tylko przestał być stabilny, lecz staje się także płynny i trudny do jednoznacznego opisu – jest określany jako VUCA, czyli cechują go zmienność (volatility), niepewność (uncertainty), złożoność (complexity) i wieloznaczność (ambiguity).

Wspomniana zmienność wymaga od nas podejmowania niekonwencjonalnych działań, odkrywania nowych procedur rozwiązywania pojawiających się problemów (co obliguje niejako do zastępowania myślenia algorytmicznego myśleniem heurystycznym), stosowania innych niż dotąd narzędzi komunikacji, jak również rewizji podejścia do relacji: praca zawodowa – życie rodzinne. W tej sytuacji niezbędne jest odpowiednie przygotowanie dzieci i młodzieży do efektywnego funkcjonowania w warunkach permanentnej niepewności, a więc do podejmowania decyzji i wynikających z nich działań przy ograniczonej liczbie sprawdzonych (pewnych) danych diagnostycznych oraz budzących wiele kontrowersji prognozach i projekcjach (prognozach o mniej zobowiązującym charakterze) dotyczących przyszłości. Dane diagnostyczne, o których mowa, stanowią niezbędną podstawę do myślenia w kategoriach przyszłych, bardziej i mniej odległych, zdarzeń. Zatem to od wiarygodności diagnozy stanu społeczeństwa i gospodarki zależy trafność wszelkich przewidywań. W tym miejscu należy zauważyć, że surowe dane diagnostyczne, czyli dane statystyczne i wyniki badań mogą podlegać różniącym się od siebie interpretacjom. Dobrze o tym wiedzą Autorzy oddawanej do rąk Czytelnika publikacji. Ich diagnozy i komentarze, dotyczące: współczesnego świata, istniejących nierówności społecznych, stanu samorządności i społecznej odpowiedzialności uczelni, nie mają cech jedynie słusznej interpretacji – są osadzonymi w teorii nauk społecznych głosami w dyskusji zmierzającymi do opisu istniejącego stanu rzeczy w układzie dopuszczającym inne poglądy i odmienne punkty widzenia. Jest to niezaprzeczalny walor książki na temat wyzwań i dylematów uspołecznienia edukacji.

Autorzy opracowania Wyzwania i dylematy uspołecznienia edukacji nie ograniczają swoich analiz do diagnozy aktualnego stanu newralgicznych obszarów edukacji. Na jej fundamencie tworzą bowiem zręby prognozy, formułują hipotezy opisujące przyszłość i wskazują drogi umożliwiające osiągnięcie przewidywanych celów. Przestrzegają też przed skutkami zaniechań, które mogą ograniczyć zakres realizowanych zamierzeń. Warto zauważyć, że tytułowe wyzwania są właśnie rodzajem prognoz – opisują pożądany rezultat działań podejmowanych w teraźniejszości z myślą o przyszłości. Możemy je zatem rozumieć jako zbiór oczekiwanych, w określonym czasie, stanów edukacji. Sprostanie wyzwaniom to doprowadzenie do osiągnięcia założonych parametrów przez wyróżnione elementy (obszary, komponenty) systemu edukacji.

W kontekście zasygnalizowanych syntetycznie nagłych i głębokich zmian społecznych oraz gospodarczych zasadne jest pytanie o wspomniane już kontrowersje związane z prognozami i projekcjami przyszłości. Dotyczą one celowości jakiegokolwiek przewidywania w warunkach niepewnej teraźniejszości. Przeciwnicy prognozowania uważają, że prognozy oparte na zmieniających się gwałtownie danych nie mają sensu, są bliższe futurologii niż nauce. Rzeczywiście same dane w ujęciu statycznym mają bardzo ograniczoną moc prognostyczną. Jeżeli jednak dane w ujęciu dynamicznym (z ostatnich kilku, kilkunastu lat), po ich szczegółowej analizie, umożliwiają określenie kierunków występujących zmian, tendencji rozwoju, stagnacji lub regresu – obserwowanych także w innych krajach, szczególnie tych bardziej zaawansowanych technicznie i technologicznie – to ostrożne prognozowanie przyszłości nabiera sensu. Z kolei zwolennicy prognozowania zwracają uwagę, że prace (badania) prognostyczne pozwalają na uświadomienie w szerokich kręgach społecznych znaczenia rozważań na temat tego, co – z dużym prawdopodobieństwem – może być kluczowe w kontekście przewidywanego rozwoju cywilizacyjnego, oraz na identyfikację obszarów (rodzajów problemów), które będą miały decydujący wpływ na przyszłość.
Wracając do tytułowych wyzwań, trzeba przyznać, że Autorzy przedstawili pokaźną ich listę. Znalazły się na niej, między innymi, wyzwania dotyczące:

- nowoczesnej dydaktyki,
- edukacji międzypokoleniowej (transferu kapitału edukacyjnego),
- kompetencji nauczycieli i szkół przyszłości,
- ograniczenia nierówności edukacyjnych,
- demokratyzacji oświaty publicznej,
- polityki oświatowej,
- społecznej odpowiedzialności uczelni,
- kryteriów i procedur ewaluacji działalności naukowej.

To tylko niewielki fragment bogatego zbioru wyzwań stojących przed edukacją. Zbiór ten ma swoją hierarchię, o której można oczywiście dyskutować. Wydaje się jednak, że na podstawie analiz teoretycznych i znajomości realiów edukacyjnych można się pokusić o stwierdzenie, iż podstawą do urzeczywistnienia wszystkich wyzwań są demokratyzacja i nastawiona na dobro ucznia polityka oświatowa. Dopiero wówczas możliwe będzie myślenie o strukturze szkolnictwa, kompetencjach nauczycieli, odpowiednich planach i programach kształcenia, nowoczesnym procesie kształcenia, niwelowaniu nierówności i zasadach oceniania. W tym zakresie istotną rolę do spełnienia mają uczelnie w sposób odpowiedzialny kształcące nauczycieli. Nie bez znaczenia jest także klimat społeczny wokół problemów szkoły i nauczycieli.

Pozostaje życzyć możliwie pełnej realizacji wyzwań, o których mowa na stronach tej oryginalnej i inspirującej książki.

Książka dotyczy jednego z kluczowych problemów edukacji – uspołecznienia tego obszaru praktyki społecznej. Jej struktura w sposób klarowny prowadzi od analizy kierunków zmian świata i wynikających z nich implikacji dla edukacji poprzez rozważania na wciąż aktualny temat nierówności szans edukacyjnych i postępującej destrukcji samorządności do zagadnienia społecznej odpowiedzialności uczelni. [...] Ważne dla edukacji kwestie zostały przedstawione bardzo przejrzyście, z wykorzystaniem właściwie dobranej literatury i nawiązaniem do interesujących wyników badań. Autorzy zadbali o integrowanie teorii pedagogicznych z praktyką edukacyjną, a bogatą warstwę historyczno-diagnostyczną uzupełnili rozważaniami natury prognostycznej. Dzięki takiemu ujęciu publikacja ma walory kreatywne, jest oryginalnym spojrzeniem łączącym przeszłość, teraźniejszość i przyszłość edukacji w Polsce.

prof. dr hab. Stefan M. Kwiatkowski dr h.c. multi